ای ایران نام یکی از مشهورترین سرودهای میهنی و ملی‌گرایانه ایران، ساخته روح‌الله خالقی است که می‌توان آن را سرود ملی غیررسمی ایرانیان دانست.

سرود ای ایران به ثبت ملی رسیده‌ است.
پیشینه‌ی این ترانه به دوران جنگ جهانی دوم در ایران بازمی‌گردد. در سپتامبر ۱۹۴۱ برابر با شهریور ۱۳۲۰، متفقین ایران را اشغال کرده‌ بودند. ایده‌ی این شعر از دیدن وضعیت اسفبار کشور، به‌ خصوص اهتزاز پرچم متفقین از پادگان استرآباد به شاعر الهام شد. روزی حسین گل گلاب در راه ملاقات با خالقی در خیابان شاهد درگیری دو سرباز ایرانی و انگلیسی بود که در آن وضع سرباز انگلیسی به سرباز ایرانی که درجه بالاتری نیز نسبت به آن داشت سیلی زد و سرباز ایرانی به خاطر شرایط وقت که ایران در اشغال بود هیچ کاری نکرد. گل گلاب با دیدن این صحنه با چشمانی اشک‌بار به دیدار خالقی رفت و جریان را بازگو کرد. او می‌گوید شعری خواهم گفت تا ایران و روح ایرانی در آن زنده بماند. خالقی نیز می‌گوید که من آهنگ آن را تنظیم می‌کنم و بنان که آن‌جا بود نیز می‌گوید من هم شعر را خواهم خواند. حسین گل‌گلاب در این‌باره گفته ‌است: در سال ۱۹۴۴ برابر با شهریور ۱۳۲۳، در شرایطی که چکمه‌های نیروهای اشغال‌گر هر وطن‌پرستی را می‌لرزاند، من ایده‌ی این شعر به ذهنم رسید. سپس پروفسور خالقی موسیقی آن را نوشت و در برابر همه‌ی مقاومت‌های سیاسی، این ترانه راه خود را به دل و روح مردم پیدا کرد.
نخستین اجرای آن، در ۲۷ مهر ماه ۱۳۲۳ در تالار دبستان نظامی دانشکده‌ی افسری با صدای غلام حسین بنان در خیابان استانبول دو شب متوالی برگزار شد. سرود «ای ایران» آن‌قدر اثر کرد که شنوندگان تکرار آن را خواستار شدند و سه بار تجدید شد. استقبال و تأثیر این سرود باعث شد که وزیر فرهنگ وقت، هیأت نوازندگان را به مرکز پخش صدا دعوت کرد تا صفحه‌یی از آن ضبط شود و همه روزه از رادیو تهران پخش شود. اجرای دیگر، مربوط به سال‌های ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۲ در برنامه گل‌ها است که غلام حسین بنان این سرود را خواند. در سال ۱۳۵۰ نیز اُپرای رادیویی این سرود با هم‌کاری ارکستر بزرگ رادیو تلویزیون ملی ایران با رهبری فرهاد فخرالدینی و خوانندگی اسفندیار قره‌باغی انجام گرفت. دو اجرای دیگر از این اثر نیز یکی با صدای حسین سرشار و دیگری با صدای رشید وطن‌دوست موجود است.
بعد از انقلاب اسلامی در سال ۵۷ چند نفر به جرم هم‌کاری در تهیه این سرود زندانی شدند و خواندن آن جرم به حساب آمد اما پس از مدتی از آن برای تهییج سربازان در جنگ هشت سال بین ایران و عراق استفاده شد و خواندن آن آزاد شد.
در سال ۱۳۶۹ گلنوش خالقی، دختر روح‌الله خالقی که برای بیست و پنجمین سال‌روز درگذشت پدرش در تهران بود، این سرود را با تنظیمی دوباره برای ارکستر، تک‌خوان و آواز گروهی تنظیم کرد که در آلبوم می ناب توسط انتشارات سروش منتشر شد. تک‌خوان در این نسخه، رشید وطن‌دوست است.