شب چله؛ جشن ملی و مردمی ایرانیان

شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است.

در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم ‌کره‌ی شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود. نام دیگر این شب «چِلّه» است، زیرا برگزاری این جشن، یک آیین ایرانی ‌است.
یلدا به زمان بین غروب آفتاب ۳۰ آذر آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در یکم دی نخستین روز زمستان گفته می‌شود. خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و هم‌چنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه و انار را مهیا و دور هم سرو می‌کنند. پس از سرو تنقلات، شاه‌نامه‌خوانی، قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و هم‌چنین فال‌گیری با دیوان حافظ رایج است.
یلدا برگرفته از واژه‌ی سریانی ܝܠܕܐ به‌ معنای زایش است و شب چله هم که مترادف شب یلداست از آن روست که چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «چله کوچک» نامیده‌اند. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده است و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته ‌است. در آثارالباقیه بیرونی، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» نیز یاد شده ‌است. در قانون مسعودی نسخه‌ی موزه بریتانیا در لندن، خُره روز ثبت شده، اگر چه در برخی منابع دیگر «خرم روز» نامیده شده ‌است.
چلّه، دو موقعیت گاه‌شمار در طول یک سال خورشیدی با کارکردهای فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان (تیر ماه) و دیگری در آغاز زمستان (دی ‌ماه)، هر یک متشکل از دو بخش بزرگ (چهل روز) و کوچک (بیست روز) است. واژه‌ی چلّه برگرفته از چهل و مخفف «چهله» و صرفاً نشان‌ دهنده‌ی گذشت یک دوره‌ی زمانی معین (و نه الزاماً چهل روزه) است.
در برهان قاطع ذیل واژه «یلدا» چنین آمده ‌است: یلدا، شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جَدی و آخر قوس باشد و آن درازترین شب‌هاست در تمام سال و در آن شب یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند و گویند آن شب به‌ غایت شوم و نامبارک می‌باشد و بعضی گفته‌اند شب یلدا یازدهم جدی است.