سرنوشت مبارزان ماریوپل چه می‌شود؟
پس از یک ماه محاصره کارخانه فولاد آزوفستال در ماریوپل اوکراین توسط نیروهای روسی، مقامات روسیه و اوکراین سرانجام تأیید کردند که تمامی غیرنظامیان از این مکان خارج شده‌اند.
با خروج غیرنظامیان اکنون نگاه‌ها به سرنوشت چند سد جنگ‌جوی اوکراینی باقی‌مانده معطوف شده است که همچنان با گذشت هفته‌ها از آغاز جنگ، در تونل‌ها و پناهگاه‌های زیرزمینی این مجتمع زیر آتش شدید روسیه سنگر گرفته‌اند.
تصرف آزوفستال یک هدف جنگی کلیدی برای نیروهای روسیه به شمار می‌رود و در صورت سقوط این مکان به عنوان آخرین پایگاه مقاومت در ساحل جنوب شرقی اوکراین، سراسر بندر ساحلی ماریوپل به کنترل قوای روسی درخواهد آمد.
روسیه اعلام کرده است که این افراد باید تسلیم شوند، در حالی که به نظر می‌رسد انتخاب آن‌ها جنگیدن تا سرحد مرگ است.
سناریوهای پیش رو چیست؟
کارشناسان غربی می‌گویند با توجه به شدت خصومت‌ها و درگیری‌ها در هفته‌های اخیر بعید است که امکان خروج آسان برای آن‌ها فراهم شود.
مارکو ساسولی، استاد حقوق بین‌الملل در دانشگاه ژنو، می‌گوید: «آن‌ها حق دارند تا سر حد مرگ بجنگند، اما اگر تسلیم شوند روسیه می‌تواند آن‌ها را بازداشت کند. این به انتخاب خود آن‌ها بستگی دارد.»
او می‌گوید این احتمال وجود دارد که روس‌ها با آن‌ها مطابق با قوانین بین‌المللی رفتار کنند، در نتیجه «این درست نیست که بگوییم این افراد بیچاره نباید تسلیم شوند چون روس‌ها آن‌ها را اعدام یا شکنجه خواهند کرد.»
لوری بلانک، استاد حقوق در دانشگاه آتلانتا، می‌گوید حتا جنگ‌جویان مجروحی که تسلیم می‌شوند به معنای واقعی کلمه مشمول شرایط «خارج از جنگ» شده و می‌توانند به عنوان اسیر جنگی بازداشت شوند. وی اضافه می‌کند روی کاغذ «روسیه می‌تواند به نیروهای مجروح اوکراین اجازه دهد به مناطق تحت کنترل دولت اوکراین بازگردند، اما مجبور هم نیست که چنین کاری را انجام دهد.»
پیشتر همسران دست‌کم دو سرباز اوکراینی در آزوفستال با تقاضای کمک از جامعه جهانی برای تخلیه سربازان، استدلال کرده بودند که آن‌ها مستحق حقوقی مشابه غیرنظامیان هستند. کاترینا پروکوپنکو، که همسرش دنیس پروکوپنکو فرماندهی هنگ آزوف را برعهده دارد، می‌گوید: «ما نمی‌خواهیم آن‌ها بمیرند. آن‌ها تسلیم نخواهند شد و منتظر هستند تا با کمک کشورها تخلیه شوند. ما اجازه نخواهیم داد بعد از این محاصره طولانی یک فاجعه اتفاق بیفتد.»
اوکراین و روسیه چه درخواست‌هایی دارند؟
مقامات اوکراین از روسیه خواسته‌اند که به سربازان آزوفستال اجازه دهد با سلاح‌های خود به صورت امن از مجتمع خارج شوند. با این حال کارشناسان می‌گویند در منازعات جنگی تقریباً بی‌سابقه است که نیرویی به اعضای مسلح مقابل خود که در وضعیت محاصره گرفتار شده‌اند اجازه دهد آزادانه خارج شوند. به ویژه به این دلیل که آن‌ها می‌توانند دوباره در جبهه‌ای دیگر اسلحه به دست بگیرند و باعث وارد آمدن تلفات بیشتر روسیه شوند. از طرف دیگر قانونی بین‌المللی نیز وجود ندارد که در یک شرایط محاصره، خروج افراد مسلح را تضمین و حمایت کند.
اسویاتوسلاو پالامار، معاون فرمانده گروهان آزوف، در ویدئویی با درخواست کمک از ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین گفته است که باید به برخی از سربازان، به ویژه آن‌هایی که مجروح شده‌اند، اجازه خروج داده شود.
او گفت: «ما به تضمین‌های طرف ثالث، سیاست‌مداران و رهبران جهان نیاز داریم که برای مذاکره با روس‌ها برای بیرون آوردن ما از این‌جا همکاری کنند.»
پالامار اضافه کرد: «آن‌ها (روس‌ها) نمی‌خواهند سربازان خود را از دست بدهند و ما هم از این سو مصمم هستیم به مقاومت ادامه دهیم. بنابراین بهترین راه‌حل در این وضعیت، تخلیه ما است. آیا ادامه این کشتار منطقی است؟»
در آن سو ارتش روسیه از نیروهای داخل آزوفستال خواسته است که سلاح‌های خود را زمین بگذارند و با پرچم‌های سفید بیرون بیایند. طبق قوانین بین‌المللی، کسانی که تسلیم شوند کشته نخواهند شد. با این حال فرماندهان مقاومت اوکراین که در کارخانه سنگر گرفته‌اند، بارها ضرب‌الاجل‌هایی را که روسیه برای تسلیم آن‌ها پیشنهاد کرده است رد کرده‌اند.
منابع اوکراینی می‌گویند دلیل رد این ضرب‌الاجل‌ها وجود تردید در مورد تمایل روسیه به پایبندی به تعهدات خود در مورد رفتار با اسیران جنگی در صورت دستگیر شدن جنگ‌جویان آزوفستال است. حقوق بین‌الملل بشردوستانه در برابر بدرفتاری و کشتار اسرای جنگی موضعی مشخص و مخالف دارد. با این حال آنیسا بلال، کارشناس حقوق بشردوستانه بین‌المللی در ژنو، می‌گوید: «هرچند نقض این هنجارها جنایات جنگی است، اما احترام به هنجارها هم به اراده طرفین درگیری بستگی دارد.»
در طول دو و ماه و نیمی که از جنگ می‌گذرد شواهدی از کشتار غیرنظامیان به شیوه تیرباران صحرایی توسط نیروهای روسی در نزدیکی کی‌یف و پس از عقب‌نشینی روسیه دیده شده است.
معاهدات بین‌المللی چه می‌گویند؟
بر اساس کنوانسیون ژنو، باید با اسرای جنگی «همیشه رفتار انسانی» انجام بگیرد و نباید آنان «در معرض مثله شدن فیزیکی یا آزمایش‌های پزشکی یا علمی» قرار بگیرند. در عین حال اعضای نیروهای مسلحی که مجروح یا بیمار هستند، در صورت اسارت «در هر شرایطی باید مورد احترام و محافظت قرار بگیرند.»
با این وجود برخلاف غیرنظامیان، اسیران جنگی ممکن است به زور به کشورهای دیگر فرستاده شوند تا از بازگشت آن‌ها به میدان جنگ جلوگیری شود.
درمان پزشکی اسرای جنگی طبق یکی از اسناد زیردستی کنوانسیون ژنو، مصوب ۲۰۱۶، «خدشه‌ناپذیر» است و «شخص سربازی که زخمی یا بیمار است در لحظه‌ای که دچار آسیب می‌شود غیرقابل تعرض است.» اما موردی که باعث می‌شود تردید‌ها نسبت به سرنوشت اسیران جنگی در دست روسیه افزایش یابد، وضعیت اسیران قبلی است.
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ نقشی تقریباً انحصاری در درگیری‌ها در سرتاسر جهان ایفا می‌کند و بر موضوعاتی مانند ترتیب دادن مبادله زندانیان و نظارت بر شرایط زندانیان، دخالت دارد. با این حال این کمیته تا کنون اعلام نکرده است که آیا از زمان آغاز جنگ در ۲۴ فوریه با اسرای جنگی که در دست روسیه قرار دارند ملاقات کرده است یا خیر. سکوتی که به گفته ساسولی «می‌تواند یک نشانه بد باشد.»
پاسکال هانت، رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در اوکراین، می‌گوید: «کمیته بین‌المللی صلیب سرخ اهرمی قوی برای دستیابی به یک توافق آتش‌بس ندارد و این به طرفین بستگی دارد که به توافق دست یابند و این افراد را خارج کنند. ما به فشار خود ادامه خواهیم داد، حتا اگر امید نزدیک به صفر باشد.»
